Nörololjik hastalıklar ve sanatla yenilenen hayatlar

Acıbadem Ankara Hastanesi Nöroloji Uzmanı Dr. Esra Mıhçıoğlu, nörolojik rahatsızlıklara rağmen sanata gönül veren ünlü kişilerin, gösterdikleri başarıları ve nörolojik hastalıkların sanat ve sanatçılar üzerindeki etkilerini anlattı.

"Beyin bir bölgenin hasar görmesine rağmen oluşturduğu yeni bağlantılar ile çöp adam bile çizme yeteneği olmayan birisini ünlü bir sanatçı yapabilir."

Genelde her birey, beyninin bir tarafını ağırlıklı olarak kullanır. İnsan beyni yaklaşık 1,5 kg ağırlığında evrendeki en kompleks sistemdir. Beyin işlevlerini gizlilik içinde halleder ve fikirleri müthiş bir sihir ürünüymüş gibi sunar bize. Her birimizin içinde, tam olarak tanımadığımız bir varlıktır ve sırlarını bir anda açığa vurmaz. Öyle ki; bir bölgesinin harabiyetinde yeni bağlantılar oluşturarak çöp adam bile çizemeyen kişiyi ünlü bir sanatçı yapabilir. Beynimizin sağ ve sol tarafı bilgiyi farklı şekilde işler. Sol beyin mantıksal, rasyonel, analitik, objektif, ardışık düşünebilen, baktığında parçaları görebilen, sağ beyin ise sezgisel, bütünsel, sentezleme yeteneği olan, subjektif, yaratıcı, sanatçı taraftır. Sanat güzellik karşısında duyulan heyecan ve hayranlığı uyandırmak için insanın kullandığı yaratıcılıktır. Sanat sanatçının iç dünyasını yansıtır. Sanat bir dildir. Yaygın veya tek taraflı beyin hasarları sonucunda sanatçıların eserleri etkilenebilir.

"Yaygın ve tek taraflı beyin hasarları sonucunda sanatçıların eserleri etkilenebilir."

Beyin hasarının en önemli sonuçlarından biri olan ihmal; beyin lezyonun karşı tarafından gelen herhangi bir uyarana karşı, mevcut duysal veya motor kayıpla açıklanamayan, kayıtsızlık veya tepkisizlik olarak tanımlanmaktadır.

Federico Fellini (1920-1993), çağımızın en önemli film yönetmenlerinden biri olması dışında aynı zamanda da karikatüristtir. Fellini'nin geçirdiği sağ hemisfer inmesi sonrası karikatürlerinde sol ihmal sendromunun belirtileri görülmüştür. Fellini'den hafızasından çizmesi istenilen papatya (a), bisiklet (b) ve masa (c) resimleri. Papatyada resmin sol tarafı ihmal edilmiş. Bisikletin ön tekeri zincirsiz ve cantsız. Sürücünün yüzü yarım çizilmiş. Masa resminde ise objeler sayfanın sağına yerleştirilmiş olması dışında anormallik yoktur. Hastalığının 25 gününde zihniden çizdiği başka bir resim. Kadın doktorun alnı ve kendi kafasının arkası çizilmemiştir. Sanatçı duygularını, kendisini tamamen doktorun ellerinde bir cüce olarak resmederek ifade etmiştir.

Anton Räderscheidt (1892-1970), ünlü Alman ressam 75 yaşında sağ hemisfer inmesi geçiriyor. Sol tarafta uzaysal ihmal ve ciddi görsel algı bozukluğu gelişiyor. Sonuçta resim yapmayı tekrar öğreniyor ve çalışmaları aşırı soyut ve dışa vurumcu hale geliyor. Sol alttaki resim hastalık öncesi çizimlerinden, sağ alttaki resim hastalık sonrası 2.5, 6 ve 8 aylarda çizdiği otoportresi. Geçirdiği nörolojik beyin hastalığına bağlı portrenin sol yüz yarısını detaylandıramamış ve hastalığın iyileşmesi ile beraber portrenin sol yarısındaki çizgilerin kısmen geliştiğini görebiliyoruz.

"Hasarlanma sırasında loblar üzerindeki baskılayıcı etki azalır ve yaratıcılık ortaya çıkar"

Sol beyin yarısı beynin zorba kısmıdır. Sağ yarının yaratıcılığını baskılar. Sonradan gelişen soldaki bir patoloji yaratıcılığı artırabilir. (Parodoksal fonksiyonel fasilitasyon). Temporal lobun frontal lob üzerinde baskılayıcı etkisi vardır. Harabiyette bu etki kalkar ve yaratıcılık artar. 43 yaşında, İngiliz satıcı, resim ile hiç ilgisi olmayan Alan Brown 2003'de 39 yaşında beyin damarındaki baloncuk yırtılması sonrasında 16 saat süren bir operasyon geçiriyor. 2 ay sonra hastanede hemşiresi tarafından eline verilen bir kağıt kalem ile yeni yeteneğini keşfediyor. Worcestershire Güzel Sanatlar Fakültesini bitiriyor. Ünlü ve ödüller alan bir ressam oluyor. Hastalık öncesi çöp adam bile çizemeyen Alan Brown "Beyin ameliyatı sonrasında aniden Michelangelo oldum "diyerek bu durumu ifade ediyor.

Tommy McHugh (1949-2012) inşaat kalfası, sabıkalı, uyuşturucu kullanımı olan, eline fırça almamış bir kişidir. 2001 yılında tansiyonu yükseliyor, beyin damar baloncuğu yırtılması sonrasında 6 saat operasyon geçiriyor ve 1 hafta komada kalıyor. Frontal ve temporal her iki beyin yarımında etkilenme oluyor. Sonrasında radikal kişilik değişikliği ile karanlık ve şiddet yönlü karakteri değişerek pozitif ve dışa dönük hale geliyor. Günde 10-16 saat çalışarak yüzlerce şiir ve resim yaratıyor.

"Dil özellikleri ile ilgilenen beynin diğer yarısında sanat kendini simgesel ve dilsel kavramlar biçiminde ifade eder"

Resim sanatı güçlü görsel imgeler kullanmasına rağmen, lisan ile ilgili beyin yarımı sanatın çoğunda simgesel ve dilsel kavramlar biçiminde kullanılır. Örneğin, Picasso'nun Guernica'sı, savaşın zulmünü inceleyen örnek sanat ürünüdür.

Guernica, Pablo Picasso tarafından 1937'de yapılan, İspanya İç Savaşı sırasında Nazi Almanyası' na ait 28 bombardıman uçağının 26 Nisan 1937'de İspanya'daki Guernica şehrini bombalamasını anlatan, anıtsal bir tablodur. Tabloda, ölüm, şiddet, gaddarlık ve çaresizlik sahneleri, bunların asıl sebebi gösterilmeksizin işlenmiştir. Tablonun siyah beyaz oluşuyla savaşın yarattığı cansızlık ne kadar güçlü vurgulanmıştır.